„Podkarpaccy" Powstańcy Warszawscy - Fundacja Wczoraj i Jutro

Na mocy rozkazu komendanta głównego Armii Krajowej, gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora”, powstanie warszawskie rozpoczęło się 1 sierpnia 1944 r. o 17.00, tzw. godzinie „W”. Miało na celu wyzwolenie stolicy spod niemieckiej okupacji przed wkroczeniem do niej Armii Czerwonej.

Armia Krajowa i władze Polskiego Państwa Podziemnego zamierzały ujawnić się i wystąpić wobec Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (utworzonego w Lublinie i zależnego od woli Stalina) w roli gospodarza (jako jedyna legalna władza niepodległej Rzeczypospolitej). Powstanie planowane na kilka dni upadło 3 października po 63 dniach walki. W jego wyniku zginęło od 16 tys. do 18 tys. żołnierzy AK i od 150 tys. do 180 tys. cywilów. Po kapitulacji Warszawa została doszczętnie zniszczona przez Niemców.
O ile pod względem militarnym powstanie zakończyło się klęską, o tyle pod względem politycznym miało znaczenie ogromne. Rozpoczynając je, Polacy zademonstrowali dążenie do odzyskania i utrzymania niepodległości. Jak pisał po wojnie Jan Nowak-Jeziorański, uczestnik tego niepodległościowego zrywu, legendarny „kurier z Warszawy”, „walka nie była daremna”, a powstanie warszawskie sprawiło, że „państwo polskie, chociaż zniewolone i wasalne, zachowało swoją odrębność, przetrwało Stalina, który w swych zamysłach prawdopodobnie chciał z niego z czasem uczynić część ZSRS”.
Fragment broszury „Powstańcy warszawscy”, wyd. IPN, seria „Patroni naszych ulic”

Choć powstanie jest różnie oceniane, bezdyskusyjne jest bohaterstwo jego uczestników, dlatego co roku w podkarpackich miastach organizowane są wydarzenia mające na celu godne upamiętnianie Powstańców Warszawskich. Warto pamiętać, że w powstaniu uczestniczyło wielu mieszkańców terenów dzisiejszego Podkarpacia, na pomoc powstańcom ruszył specjalny oddział z terenu dawnego województwa lwowskiego. O to kilka postaci pochodzących z Podkarpacia.

„Podkarpaccy” Powstańcy Warszawscy

Leon Mirecki

Urodził się 21 lutego 1905 r. w Racławicach koło Niska. Jako student działał w Młodzieży Wszechpolskiej. Od początku okupacji rozpoczął budowę konspiracyjnej organizacji wojskowej, wykorzystując struktury Stronnictwa Narodowego (SN). Wkrótce został pierwszym komendantem powiatowym ostrowskiej NOW, mając pod swoją komendą 2 tys. zaprzysiężonych żołnierzy. W 1940 r. został awansowany na stanowisko inspektora Okręgu Warszawa-Wschód. W latach 1940–1941 wielokrotnie przekraczał granicę niemiecko-sowiecką, odtwarzając siatkę SN pod okupacją sowiecką. W konspiracji posługiwał się pseudonimami „Leon” i „Szeliga”.

Pod koniec 1943 r. w wyniku dekonspiracji, zagrożony aresztowaniem przez gestapo, musiał uciekać z Ostrowi Mazowieckiej do Warszawy, gdzie został powołany na stanowisko zastępcy kierownika Centralnego Wydziału Organizacyjnego ZG SN. Jednocześnie został inspektorem KG NOW. Po scaleniu NOW z AK był również inspektorem Komendy Okręgu AK Białystok. Przez pierwsze trzy tygodnie walczył w Powstaniu Warszawskim. Jako cywil został aresztowany przez Niemców i wywieziony do obozu w Pruszkowie, z którego zbiegł.

Antoni Chruściel

Urodził się 16 czerwca 1895 roku w Gniewczynie Łańcuckiej (powiat przeworski). W 1914 r. ukończył Gimnazjum w Jarosławiu. Od 1920 r. studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie.
W czasie okupacji niemieckiej mieszkał m.in. przy ul. Grochowskiej, Spacerowej, Belwederskiej, Polnej i Grzybowskiej używając fałszywych nazwisk. W konspiracji od czerwca 1940 r. szef Wydziału III (Taktyczno-Wyszkoleniowego), a od października szef sztabu. Od maja 1941 r. Komendant Okręgu Warszawa-Miasto Związku Walki Zbrojnej — później samodzielnego Okręgu Warszawa AK „Drapacz” – „Przystań” – „Wydra” – „Prom”. Mianowany pułkownikiem służby stałej rozkazem Naczelnego Wodza z 10.08.1942 r. 27 lipca 1944 r. ok. godz. 17:00 Ludwig Fischer, gubernator Dystryktu Warszawskiego, wydał zarządzenie o stawieniu się 100 tys. mężczyzn w dniu następnym do prac fortyfikacyjnych.

W odpowiedzi płk Antoni Chruściel w dwie godziny później ogłosił alarm w podległym mu Okręgu Warszawskim AK. Rozkaz ten, zgodnie z planami ustalonymi jeszcze w 1942 r., był równoznaczny z rozkazem przygotowawczym do walki, który odwołany być nie mógł. Stan pogotowia pododdziałów miał się skończyć automatycznie wybuchem walki. A jednak na polecenie Komendanta Głównego AK gen. „Bora” Komorowskiego rozkaz ten został odwołany następnego dnia rano. 31.07.1944 r. późnym popołudniem, na ul. Filtrowej 68 podpisał rozkaz o godzinie „W”.

Kazimierz Wincenty Iranek-Osmecki

Urodził się 5 września 1897 roku w Pstrągowej (powiat strzyżowski) W grudniu 1939 r. zaprzysiężony na rotę Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). Wezwany do Francji w czerwcu 1940 r., był krótko szefem Oddziału II Komendy Głównej ZWZ, znajdującego się wówczas poza Krajem. 21 czerwca ewakuowany do Wielkiej Brytanii. W czasie Powstania Warszawskiego nadal był szefem II Oddziału — w I rzucie Komendy Głównej Armii Krajowej. Przebył cały powstańczy szlak bojowy Komendy Głównej Armii Krajowej. Przed godziną „W” stawił się w fabryce Kamlera na Woli, następnie na Starym Mieście i w Śródmieściu-Północnym 21 sierpnia 1944 r. wyznaczony do prowadzenia natarcia z Żoliborza na Dworzec Gdański, jednak natarcie to nadzorował generał „Grzegorz”.

1 października 1944 wyznaczony pełnomocnikiem Dowódcy AK gen. Tadeusza „Bora” Komorowskiego, do rokowań kapitulacyjnych, 2 października brał udział w rozmowach z SS-Obergruppenführerem Erichem von dem Bachem i tego samego dnia wraz z ppłk. „Zyndramem” Zygmuntem Dobrowolskim w imieniu dowództwa AK podpisał w Ożarowie „Układ o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie”.

Antoni Sanojca

Urodził się 4 czerwca 1899r. w Rzeszowie. Oficer Komendy Głównej Armii Krajowej. W konspiracji od września 1939, od października tego roku do lipca 1944 był szefem Oddziału I (Organizacyjnego) Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej. W 1940 awansowany do stopnia podpułkownika. Jako szef Oddziału I KG AK był m.in. głównym organizatorem procesów scaleniowych Armii Krajowej z innymi organizacjami podziemnymi, a także pełnomocnikiem jej dowództwa w kontaktach z podziemnym harcerstwem-Szarymi Szeregami. Równocześnie szef komórki KG AK „Iko”, zajmującej się organizacją pracy podziemnej w obozach jenieckich i obozach pracy na terenach okupowanych i w III Rzeszy. Od lipca 1944 pełnił funkcję zastępcy szefa sztabu KG AK ds. organizacyjnych.